Over Johan Cele en het onderwijs

Brief 11
Zomer 2022

Beste Thomas,

Daar ben ik weer. Zeg, onlangs wandelde ik met een groep mensen uit Blokzijl langs diverse Zwolse plekken uit de tijd van de Moderne Devotie. De groepsleden waren zeer onder de indruk van alle devotieplekken en van verhalen over jou en de vroegere devoten. Ook het verhaal van de onderwijzer Johan Cele (1350-1417) raakte hen. Wat een rector! Terecht dat er in Zwolle op het Celepleintje vlak bij het Celepoortje een standbeeld van hem staat. Dat standbeeld laat zien dat hij van lezen en studeren hield. Hij houdt een groot boek open vlak bij zijn transparante binnenkamer. En zijn armen lijken wel vleugels.
Johan Cele maakte als rector van de Latijnse school veertig jaar lang werk van doorleefd onderwijs en schoolvernieuwing. Hij ontwikkelde het klassenmodel, voerde examentoetsen in en liet oudere leerlingen lesgeven aan jongere pupillen. Het draaide bij hem vooral om de ontwikkeling van deugdzame mensen. Kennis van het hart. Cele liet in al zijn scholieren de Bijbel tot leven komen via de rapiaria. Hij nodigde hun uit om Bijbelteksten die hen raakten in hun notitieboekje (rapiarium) te schrijven. Zodoende konden ze deze wijze woorden beter onthouden.
Thomas, jij moet Cele vast en zeker ontmoet hebben. Jullie waren tijdgenoten. In jouw ‘Kroniek van Sint-Agnietenberg bij Zwolle’ wijd je lovende woorden aan Cele. Je noemt hem ‘goed opgevoed, wel onderlegd, niet verwaand om zijn geleerdheid, maar sober, rein, nederig en vroom’. Kortom: een voorbeeldige moderne devoot. Cele was beroemd en de Latijnse school trok op het hoogtepunt wel zo’n 1000 leerlingen aan. Let wel: dat betekende een vijfde deel van de 5000 inwoners.
Je schrijft verder dat Cele erg van kerkmuziek en zang hield. Hij kon heel opgewekt het koor dirigeren en speelde volgens jou op feestdagen met veel geestdrift op het orgel.
Nu snap ik het standbeeld, gemaakt door Eric Claus (1936), beter. Wie Cele hoorde en zag, kreeg vleugels. Doorleefde boekenkennis maakten de scholieren rijp voor een vrolijke vlucht naar kerk en maatschappij.
Ach ja, en dan lees ik nog op Wikipedia dat de arme Cele een keer in zijn haast op weg naar de kerk ongelukkig ten val kwam en een paar voortanden verloor. Gelukkig hebben zijn enthousiasme voor devotie en voor goed onderwijs niet geleden onder zijn tandenloosheid. Cele blijft een schoolvoorbeeld die de tand des tijds doorstaat. Terecht dat zijn standbeeld indruk maakt vandaag de dag, daar op het Celeplein achter het Celepoortje.